Każda psychoterapia powinna rozpoczynać się od diagnozy psychologicznej, czyli od sprecyzowania i nazwania problemów, z którymi osoba zgłasza się na terapię. Jeśli diagnoza nie jest celem głównym, to w procesie terapii, terapeuta wraz z pacjentem tworzą tzw. sformułowanie przypadku, które jest opisem problemu pacjenta wraz z podaniem jego źródła, mechanizmów podtrzymujących i płaszczyzn życia na które wpływa. Tworzone jest to nie po to aby się zetykietyzować takim czy innym zaburzeniem lecz aby problem stał się bardziej zrozumiały, a przez to rozwiązywalny. W toku terapii sformułowanie jest uzupełniane, przekształcane w miarę uzyskiwania nowych informacji czy innej perspektywy rozumienia problemu. Finalnie przy końcu terapii sformułowanie pomaga stworzyć procedury zapobiegające nawrotom problemu (profilaktyka).

W procesie sformułowania przypadku oprócz ukierunkowanego wywiadu klinicznego pomocne bywają wystandaryzowane metody badań psychologicznych czyli testy. Dają one w pewnej mierze zobiektywizowane spojrzenie na problem oraz precyzyjne określenie stanu psychicznego osoby badanej w aspekcie poznawczym (intelektualnym), emocjonalnym i osobowościowym. Przeprowadzenie profesjonalnej diagnostyki pozwala również podjąć właściwe decyzje co do dalszego leczenia, wyboru najbardziej skutecznej formy i metody terapii (szczególnie jeśli wcześniej podejmowane próby leczenia nie przynosiły satysfakcjonujących rezultatów).

Pełna diagnoza psychologiczna może być zakończona wystawieniem opinii psychologicznej.